Door: Gerard van Rijswijk
Gerard is in augustus 2022 in dienst gekomen bij VGS als organisatie- en juridisch adviseur. Daarvóór heeft hij in opdracht van VGS onderzoek gedaan naar schaalgrootte en bestuurskracht. Dit artikel is een samenvatting van zijn onderzoeksrapport ‘Goed bestuur: professie of confessie?’. Een wetenschappelijk artikel kunt u hier downloaden als pdf.
Wat is bestuurlijke kwaliteit?
De kwaliteit van het bestuur is moeilijk te meten. Je kunt immers niet uitsluitend kijken naar de cijfers van de jaarrekening of de hoogte van de onderwijsresultaten. Als we de kwaliteit van bestuur willen meten moeten we ook kijken naar factoren als ‘transparantie’ en ‘kwaliteit van het toezicht’. Een hulpmiddel om bestuurlijke kwaliteit te meten is de Code Goed Bestuur, zoals opgesteld door de PO-raad. De mate waarin een school of organisatie bestuurlijke kwaliteit kan leveren, wordt samengevat in het begrip ‘bestuurskracht’.
Zelfstandige basisscholen
Uit onderzoek blijkt dat zelfstandige basisscholen voldoende bestuurskracht hebben om aan de bestuurlijke kwaliteitswensen vanuit de overheid te voldoen. Zo kunnen zelfstandige basisscholen voorzien in goed onderwijs en hebben deze basisscholen vaak een sterke band tussen het schoolbestuur enerzijds en het personeel op de werkvloer anderzijds.
Er is echter ook een aantal punten waarop eenpitters hun bestuurskracht kunnen verbeteren. Vooral het onderdeel ‘integriteit en transparantie’ vanuit de Code Goed Bestuur verdient op veel zelfstandige basisscholen meer aandacht.
Daarnaast blijkt uit onderzoek dat veel zelfstandige schoolbesturen zich zorgen maken over de toekomst. De overheid stelt namelijk steeds hogere eisen aan de bestuurskracht van een school. Hierdoor dienen vrijwillige bestuurders en toezichthouders steeds meer kennis en vaardigheden te hebben om deel te nemen aan het schoolbestuur. Is dit als eenpitter nog op te brengen? Steeds meer basisscholen denken daarom na over hoe de toekomst voor hun school eruitziet. Het is dan ook de verwachting dat het aantal zelfstandige basisscholen in de komende jaren zal afnemen.
‘Het is de verwachting dat het aantal zelfstandige basisscholen ook in de komende jaren zal afnemen.’
Gefuseerde basisscholen
De bestuurskracht van gefuseerde basisscholen is toekomstbestendiger dan die van zelfstandige scholen. De professionele structuur van de organisatie draagt bij aan een bewuste vorm van sturing, waarbij de Code Goed Bestuur als leidraad wordt genomen. Dit resulteert bijvoorbeeld in een sterke vertegenwoordiging van scholen bij de (lokale) overheid. De meeste gefuseerde basisscholen hebben zelfs voldoende bestuurskracht om de organisatie uit te breiden.
Er zijn voor gefuseerde basisscholen echter ook uitdagingen rondom de bestuurlijke kwaliteit. Deze liggen voornamelijk op het gebied van ouderbetrokkenheid en bestuurlijke nabijheid. In het geval van ouderbetrokkenheid bestaat bij gefuseerde basisscholen het gevaar dat ouders -als belanghebbenden- de betrokkenheid bij de school verliezen. De organisatie is dan zo groot dat er geen -of minder- binding meer wordt ervaren met de lokale school. Bestuurlijke nabijheid heeft betrekking op de situatie binnen een school. Als een scholenorganisatie uitbreidt met meerdere scholen dan kan de afstand tussen de werkvloer en het bestuur uitrekken. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat het risico ontstaat dat personeelsleden zich niet meer herkennen in de koers van de organisatie, waardoor het personeelsverloop toeneemt.
Samengevat
De vraag of groter ook daadwerkelijk beter is, is niet eenduidig te beantwoorden. Beide situaties brengen bestuurlijk gezien andere uitdagingen met zich mee. Tegelijkertijd kan wel gezegd worden dat de bestuurskracht van zelfstandige basisscholen onder druk staat. Het behouden van zelfstandigheid vraagt richting de toekomst voortdurende professionalisering/ondersteuning van zowel bestuur als toezichthouders.
Organisatieadvies nodig?
De organisatieadviseurs van VGS adviseren en ondersteunen graag in het gesprek rondom bestuurskracht. Is uw (kleine) school klaar voor de toekomst? En hoe ga je als (kleine) school om met de toenemende eisen vanuit de inspectie rondom de scheiding bestuur en toezicht? Neem contact op met Gerard van Rijswijk.
Concreet bestaat onze dienstverlening uit o.a.:
- Advisering, training en ondersteuning bij de professionalisering van bestuur en toezicht;
- Advisering rondom het bestuursmodel en de invulling van de Code Goed Bestuur;
- Advisering rondom de (juridische) instandhouding van kleine scholen;
- Advisering bij het aangaan of opzetten van samenwerkingsverbanden;
- Advisering bij diverse huisvestingsvraagstukken, zoals verhuur en/of medegebruik;
- Begeleiding bij het invullen van vacatures in het schoolbestuur.
